Moderne Devotiepad Deventer

De kerk, oorspronkelijk Sint Nicolaaskerk geheten, is rond 1200 gebouwd op een rivierduin van de IJssel. Geert Groote was goed bevriend met Hendrik van Kalkar. Deze was pastoor van de Bergkerk, later prior van het kartuizerklooster Monnikshuizen bij Arnhem, waar Geert Groote vier jaar heeft gewoond. Momenteel wordt de kerk voor culturele evenementen gebruikt.

Het gebouw op Brink nr. 69 met een laatgotische gevel uit 1542 stamt uit circa 1260. Het gasthuis was opgericht voor de opvang van reizigers, zieken en zwervers. Daarnaast werd er eten uitgedeeld aan hulpbehoevenden. Er werkten lekenzusters onder auspiciën van de franciscanen uit het Broederenklooster.

Het oecumenisch diaconaal centrum wordt grotendeels gerund door vrijwilligers, in de geest van Geert Groote. Op maandag-, woensdag- en zaterdagmiddag is er huiskamerinloop, waar iedereen welkom is. Op de zijgevel staat een spreuk van Thomas a Kempis.

Het reliëf herinnert aan het huis waar van 1470 tot 1682 twintig scholieren van de Latijnse school verbleven. Het huis was opgericht met een nalatenschap van kardinaal Nicolaas van Cusa.

In de Middeleeuwen had iedere stad een Latijnse school, voorloper van het gymnasium. De Latijnse school van Deventer viel net als die van Zwolle onder het kapittel van Lebuinus. Samen met de Zwolse rector Johan Cele heeft Geert Groote gezorgd voor een drastische onderwijsvernieuwing, op christelijk-humanistische leest geschoeid. In het snijraam boven de deur is de humanist Erasmus afgebeeld, die van 1478 tot 1484 leerling op deze school is geweest. De medaillons bovenin bevatten van links naar rechts de beeltenissen van Geert Groote, Thomas a Kempis, Alexander Hegius en Adrianus VI, de enige Nederlandse paus (1522-1523). Deze was leerling op een Latijnse school in Utrecht en kwam in Deventer in contact met de Moderne Devotie.

De kerk is gewijd aan de Engelse geloofsverkondiger Lebuinus, die in 768 een houten kerkje had gebouwd in Deventer. Tussen 1450 en 1499 is de gotische hallenkerk gebouwd op de funderingen van een Romaanse basiliek uit omstreeks 1040. Een van de overblijfselen daarvan is de crypte. Ook de wand- en gewelfschilderingen uit de 15e tot 17e eeuw zijn bijzonder.

De kerk uit het begin van de 16e eeuw was in tegenstelling tot de Lebuinuskerk (de kapittelkerk) een parochiekerk, net als de Bergkerk. Ook moderne devoten kerkten er. Na de Reformatie is de kerk deels afgebroken. In de Sacramentskapel is tegenwoordig restaurant ‘t Arsenaal gevestigd. Het schip, ontdaan van het dak, dient nu als binnenplaats. Als de poort rechts van het restaurant openstaat kun je er een kijkje nemen.

Alexander Hegius (ca. 1440-1498) werkte van 1483 tot zijn dood als rector van de Latijnse school. Hij was een geestverwant van de Moderne Devotie en continueerde de onderwijshervorming. Het Deventer schoolmodel heeft een belangrijk stempel gedrukt op het Europese middelbaar onderwijs. In de school huist per 2023 het EICAS-museum (Europian Institute for Contemporary Art and Science.

Het gebouw uit de 15e en 16e eeuw is de oudste wetenschappelijke bibliotheek van Nederland. De collectie is in 1978 in dit gebouw ondergebracht. De oudste boeken komen uit de collecties van de opgeheven kloosters en religieuze instellingen, die in de jaren na 1580 door het stadsbestuur zijn bijeengebracht. Daartoe behoorde ook de bibliotheek van het Heer Florenshuis, waarvan de basis was gelegd door Geert Groote en andere moderne devoten van het eerste uur. Tot de uitvinding van de boekdrukkunst (ca. 1450) werden de boeken met de hand geschreven en gekopieerd. Dit was een van de voornaamste inkomstenbronnen van de broeders en zusters van het gemene leven.

Dit was het woonhuis van Reyner Buyskens. Na zijn dood in 1419 heeft zijn dochter Aleyt het geschonken aan de Sint Agnes gemeenschap van zusters van het gemene leven. Oorspronkelijk was het gebouw verbonden met het huidige stadsarchief. Rond 1625 werd het complex overgenomen door de stad en in 1640 in tweeën gedeeld door de straat die later Klooster werd genoemd. In dit gedeelte bevonden zich onder meer de eetzaal en de keuken van het zusterhuis.

Reyner Buyskens had in zijn tuin armenwoningen laten bouwen. Vanaf 1405 woonden in een van de huisjes zusters van het gemene leven. Zij waren evenals de broeders geen kloosterlingen, maar zij leefden in vrijwillige gemeenschap van goederen en onder gehoorzaamheid van een zelfgekozen overste. Voor het overlijden van haar vader maakte Aleyt Buyskens al deel uit van de woongemeenschap.

Dit is het oudste stenen huis van Nederland. Het was de ambtswoning van de proost van het Lebuinuskapittel. Deze was de plaatselijke vertegenwoordiger van de bisschop en de keizer. De geschiedenis van het huis gaat verder terug, wellicht tot 900. Oorspronkelijk was het een poortgebouw.

Op de hoek staan de restanten van de Ceciliakapel van het Lamme van Diesehuis. In 1388 werd een zustergemeenschap gesticht in het huis van Lamberta van Diese. In de 15e eeuw breidde het huis zich uit tot de helft van het huidige plein, waar het grensde aan het Heer Florenshuis. Naast gebed en meditatie hielden de zusters zich bezig met spinnen, weven en de verzorging van armen en zieken. In 1604 werden de zusters uit hun huis verdreven.

Het museum met veel informatie over Geert Groote en de Moderne Devotie is gebouwd op de restanten van de kapel van het Heer Florenshuis uit 1391. Florens Radewijns (1350-1400), bevriend met Geert Groote, was priester en vicaris van de Lebuinuskerk. Rond 1376 stichtte hij in zijn dienstwoning, het vicariehuis, de eerste gemeenschap van broeders van het gemene leven. Toen dat te klein werd betrokken zij het nieuwe huis. Het vicariehuis werd een internaat voor twintig scholieren van de Latijnse school, die door de broeders werden begeleid. Ook werden zij ingezet bij het kopiëren van boeken. Na de confiscatie van het Heer Florenshuis door het stadsbestuur in 1592 werd de kapel van 1598 tot 1822 gebruikt als stadsbibliotheek.

In 1342 stelde Hendrik Stappe, priester en vicaris aan de Lebuinuskerk, zijn woning bij testament ter beschikking van behoeftige vrouwen. Er woonden zestien vrouwen onder leiding van een ‘matersche’, die huis en vermogen samen met de ‘provisoren’ (zakelijk belangenbehartigers) bestuurde.

Geert Grootes ouderlijk huis, een groot gebouw, bevond zich aan de Hagensteeg. Geïnspireerd door Hendrik Stappe droeg hij het in 1374 over aan de stad om er zestien arme alleenstaande vrouwen te huisvesten. Voorwaarde was dat zij in hun eigen onderhoud voorzagen en dat zij elkaar sterkten in hun geloof. Slechts enkele vertrekken behield hij voor zichzelf. In 1392 werd Johannes Brinckerinck, Geerts vroegere secretaris, er als rector aangesteld vanuit het Heer Florenshuis. Brinckerinck had de leiding over alle zusterhuizen in de IJsselstreek. Het Meester Geertshuis heeft bestaan tot 1599. In 1645 verhuisde het Heilige Geestgasthuis naar het gebouw. In 1945 is het tijdens een bombardement verwoest.

Het weeshuis is in 1560 door de stad gesticht voor kinderen van vermogende ouders. Links naast het poortje op nr. 5 staat het bestuurshuis van de Stichting Burgerweeshuis. Zie de tekst op de gevelsteen. Op de plaats van het weeshuis stond van 1340 tot 1553 het Olde Convent of Oude Bagijnhuis. Onder invloed van de minderbroeders van het Broederenklooster sloot het zich aan bij het Kapittel van Utrecht. De 125 kloosters en conventen van de derde franciscaanse orde die hierbij waren aangesloten golden als geestverwanten van de Moderne Devotie.

De kerk is omstreeks 1335 gesticht door de Engelse koningsdochter Eleonora die met de hertog van Gelre was getrouwd. De kerk werd vaak door Geert Groote bezocht, eerst als gelovige, later als diaken om er te preken. Rechts van de kerk staat de voormalige pastorie uit 1853 op de plaats van het voormalige Broederenklooster van omstreeks 1311. De minderbroeders of franciscanen vormen een bedelorde die is gesticht door Franciscus van Assisi (1181/82-1226). De laatste broeders verlieten het klooster in 1580. In 1818 is het afgebroken.

In het plaveisel van het plein is het grondplan weergegeven van de huiskapel van het Kerstekenshuis uit omstreeks 1400 en het Brandeshuis, rond 1404 gesticht door Meester Gerrit Brandt. In de jaren ‘70 van de 15e eeuw is de kapel gebouwd toen beide huizen werden samengevoegd. De zusters van het gemene leven die er woonden verdienden de kost met textiele werkvormen en werkzaamheden voor de boekproductie. Het beeld stelt de heilige Ursula voor, beschermheilige van het Brandeshuis. Volgens een legende zou deze Engelse koningsdochter uit de 4e eeuw samen met 11 maagden op de terugweg van Rome naar Engeland in Keulen zijn vermoord door de Hunnen.

In 1583 liet Herman Penninck de woning met poortgebouw en pronkgevel bouwen. Nadat het pand in 1686 in bezit kwam van de katholieke familie Van Hövell werd er een schuilkerk in gevestigd. Relieken van de heiligen Lebuïnus, Radboud en Marcellinus werden er bewaard. In de 19e eeuw raakte het pand in verval. De doopsgezinde gemeente kocht het, liet het restaureren en vestigde er in 1891 haar kerkzaal. Deze is te bezichtigen vanuit de VVV.

Het centrum is gewijd aan de joodse schrijfster en meester in de rechten, die in 1943 op 29-jarige leeftijd in Auschwitz is vermoord. Etty is bekend geworden door haar dagboeken. In het centrum zijn veel van haar teksten te lezen. Er worden tentoonstellingen en cursussen georganiseerd. De programma’s zijn gericht op het bewust maken van de gevolgen van uitsluiting en discriminatie vroeger en nu, het bevorderen van zelfstandig denken en eigen verantwoordelijkheid en het stimuleren van respect en nieuwsgierigheid naar de ander.